Pa gjak njeriu nuk jeton, termi mjekesor kur humb gjaku quhet hemorragji ‘haema/ hema – gjak’ dhe shfaqet ne forme te jashtme ose te brendshme. Shkaktaret jane traumat, frakturat, incizionet e abrazionet, keshtu gjaku fillon te dale jashte.

Ne sasi te vogla duhet pak presion e pastrim, si dhe trupi juaj ka mekanizma koagulues qe mpiksin gjakun. The Survival Medicine Handbook thote: humbja e shpejte e gjakut ndodh kur pritet nje arterie madhore si p.sh vena jugulare ne qafe, arteria brakiale ne sqetulla dhe shume dege te aortes ne toraks, por ne raste hemorragjia vendin e pare per shpejtesi e ze arteria femorale. Kur hapet ajo (gjindet te kofsha) gjaku del aq shpejt sa mund te humbe vetedija brenda 1 minute, dhe vdekja pason brenda disa minutash.

Sipas ATLS –se American College of Surgeons’ Advanced Trauma Life Support hemorragjia klasifikohet ne kater kategori bazuar ne seriozitetin e tyre;

• K-1. Pak e demshme, me hemorragji = / > se 15% e vellimit total te gjakut. Si ta kuptoni? Kur ju dhuroni gjak, jepni ~ 10%, deri ne kete pike nuk ka simptoma, disa njerez mund te kene te fiket.

• Klasi i 2-te i hemorragjise ka humbje te 15 – 30 % te vellimit te gjakut. Ketu fillojne shenjat e para dhe aktivohen mekanizmat kompensatore. Rritet ritmi i zemres per te shpejtuar cuarjen e oksigjenit ne inde, pacienti ndihet i lodhur, i dobet, me lekure te zbehte dhe te ftohte.

• Klasi i 3-te i humbjes se gjakut bazohet ne 30-40% te vellimit total. Ne keto nivele duhet tranfuzion gjaku. Zemra po punon shume per te cuar oksigjenin ne inde, tensioni i gjakut bie, enet e vogla ngushtohen per te mbajtur qarkullimin ne vazhdim ne pjeset kryesore te brendshme.

• Klasi i 4-rt fillon kur humbja ka kaluar 40% te vellimit total dhe nje hemorragji kaq ekstreme kerkon ndihme nga anestezisti. Sepse stremundimi ne sistemin e qarkullimit eshte teper i madh per te mbijetuar. Zemra tashme e ka te pamundur te mbaje tensionin e gjakut dhe qarkullimin. Organet do kalojne ne insuficence. Trupi perfundon ne koma e me pas vjen vdekja. Kjo gjendje quhet Shoku Hipovolemik.

Trupi ka mekanizma mbrojtes, nje nga shkaqet qe ne zbehemi eshte procesi i vazkonstriksionit, (ngushtimi i eneve te gjakut) fluksi kardiak rishperndahet nga zonat me pak te rendesishme (lekura & ekstremitetet) te gjoksi dhe truri. Ne duhet te ndjekim mesimin e trupit tone dhe natyres; te mbajme gjakun aty ku i takon. Aplikoni presion ne plage me nje garze sterile dhe cojeni vendin e plages – ne ka mundesi – mbi nivelin e zemres.

Nese kjo nuk funksionon aplikoni turniketen por ka mjaft debate se ekziston mundesia e demtimit te indeve. Ato qe jane te tranjuar mund ta bejne kete. Gjaku ka rendesi vitale per trupin tone, prandaj ka dy nen-specialitete per te;

Hematologu e Hemo-patologu.

Nga Greqishtja, ????, haima “gjak” dhe –?o???/ ?????/ fjale.

“Hematologjia: Shkenca qe studion Gjakun.”

***

Shenja me e qarte për një transfuzion gjaku është ne rastet e hemorragjisë, veçanërisht ne ato akute dhe masive (aksidente, trauma etj) ku gjaku i humbur duhet zëvendësuar me shpejtësi e ne sasinë e plote. Ne hemorragjitë e ngadalshme, gjaku zëvendësohet gjithashtu – por jepet me kohe me te ngadalte – për te mos renduar punën e zemrës.

Ne raste shoku (shock) apo gjate djegieve nuk humbet shume gjak por kemi humbje te plazmës e për pasoje presioni i gjakut bie. Kjo është tepër e rrezikshme! Ne një moment hemorragjik humbja e plazmës konsiderohet me e rrezikshme sesa humbja e rruazave te kuqe! Ne fakt kur nuk kemi mundësi te japim direkt gjak apo plazme – ne rastet urgjente jepet një solucion te dobët salin (kripor) me PH te njejte me gjakun [NaCl – 0.9 %] për te restauruar presionin e gjakut derisa te arrijmë te marrim furnizime me gjak.

Gjaku është mediumi ku qelizat aktive e indet e trupit mbahen ne marrëdhënie me njeri-tjetrin. Substancat ushqyese, përfshire oksigjenin, kalojnë materialet e padobishme përfshire acidin karbonik, nga indet ne gjak. Kjo lidhje furnizon indet me energji e lejon daljen e materialeve te padobishme. Sekrecionet e shume gjëndrave te trupit kalojnë nëpërmjet gjakut ne indet e ndryshme qe janë te destinuar te influencojnë.

Qarkullimi i gjakut luan rol themelor ne mbajtjen konstante te temperaturës se trupit. Gjaku është ngjyre te kuqe, viskoz, opak, alkalin e me ere te dobët por karakteristike. Përbehet nga një likuid transparent, ngjyre te verdhe te hapur – quajtur Plazma – ose liquor sanguinis, ne te cilin “notojnë” një numër i pafund qelizash apo trupëzash, qelizat e bardha, te kuqe e plateletet e gjakut.

Duhet disa nete pune ne Departamentet e Urgjences per te kuptuar se trupi eshte “qese me gjak” Nje i rritur qe peshon 70 Kg, ka te pakten 5Litra gjak. Kjo perben 7% ne vellim. Ne rrethana normale “puna e Gjakut” eshte te rrije ku i takon; Zemer, ene gjaku dhe sinusoided e palces kockave, melcise e shpretkes. Ne 5Litra gjak, 2.25L (ose 45%) perbehet nga qelizat, pjesa e mbetur eshte plazma e gjakut. Mendojeni si leng ku notojne qelizat.

Plazma eshte 97% Uje (ne peshe) dhe 7% trupa solide (proteina, shumica albumine) Ne 2.25 Litra qeliza, vetem 0.037 (1.6%) jane Leukocite (rruaza te bardha) Nese do purifikonin krejt Leukocitet e nje individi, nuk zejne vend me teper se 50ml (ekzakt eshte 40-45 ml) Po ta benim kete me plateletet – trombocitet, qe ndalojne gjak-rrjedhjen; i mbledhim ne nje luge çaji.